Maak er geen punt van door Floor Raeijmaekers

Sven is boos en verdrietig. Hij zit in groep 6 en heeft als enige van de klas zijn tafeldiploma nog niet gehaald. Vandaag heeft hij het weer mogen proberen, maar het resultaat was een 4. De zoveelste onvoldoende. Sven heeft het helemaal gehad. Hij voelt zich dom en vindt zichzelf slecht in tafelsommen. Waarom zou hij nog oefenen? Het gaat hem toch nooit lukken.

Ooit hebben we bedacht dat cijfers handig zijn om op een objectieve manier inzicht te geven in het leerproces van kinderen. Maar is dat wel zo?

Cijfers zijn zelden objectief
Toetsen waarbij leerlingen open antwoorden mogen geven, zijn lastig te beoordelen. Wanneer reken je een antwoord helemaal goed? Wanneer half? Wat maakt het verschil tussen een 7,1 en een 7,2? Laat een toets maar eens nakijken door twee verschillende leraren. Het gebeurt maar zelden dat de gegeven cijfers identiek zijn. Daarnaast kunnen verschillende toetsen over hetzelfde onderwerp andere cijfers genereren. Hoewel bedoeld als objectief, zijn ze dit dus niet. De cijfers die de leerlingen halen, hangen namelijk voor een groot deel af van de toets die ze krijgen. Wat voor vragen worden gebruikt? Welke vragen staan er wel en niet in? Hoeveel punten is elk antwoord waard? Allemaal factoren die van invloed zijn op het cijfer dat de leerling behaalt.

Cijfers zeggen niets over het leerproces
Ook al realiseer je objectieve cijfers, een punt voor een toets is niet meer dan een momentopname. Een weergave van wat een kind op die dag, op dat moment heeft gepresteerd. Het cijfer 4 geeft geen inzicht in het leerproces van de leerling, omdat niet duidelijk wordt waarom het kind dit punt heeft behaald. Misschien heeft hij de uitleg niet begrepen of heeft hij te weinig kunnen oefenen. Wellicht was zijn voorbereiding niet optimaal of heeft hij de verkeerde strategie gebruikt.

Door kinderen te beoordelen door middel van cijfers, creëren we leerlingen die vooral gericht zijn op de toets (‘Moet ik dit kennen voor het proefwerk?’) en die minder interesse hebben voor de inhoud van de leerstof en hun eigen groeiproces. En vooral dat laatste werkt belemmerend.

Cijfers vergelijken een leerling met anderen
Een cijfer laat zien hoe een leerling presteert ten opzichte van zijn klas- of leeftijdsgenoten en zet de prestatie van het kind af tegen het gemiddelde. Stel je voor dat je hebt besloten om 10 kilo af te vallen, zodat je je streefgewicht van 78 kilogram zal behalen. Helpt het dan wanneer je omgeving steeds weer benoemt dat het gemiddelde gewicht van een Nederlandse vrouw 70 kilo is? Nee dus. Wanneer je vergeleken wordt met ‘het gemiddelde’, motiveert dit niet om te werken aan je eigen doelen of ontwikkeling. Of je nu voor- of achterloopt ten opzichte van het gemiddelde.

De 4 die Sven kreeg voor zijn tafeltoets laat enkel zien dat hij op dat specifieke moment minder sommen goed had dan verwacht wordt van een gemiddelde leerling van zijn leeftijd of groep. Het zegt niets over zijn persoonlijke leerproces. Daarvoor moeten we beter kijken naar de ontwikkeling die Sven heeft doorgemaakt. Bij nader inzien blijkt namelijk dat hij twee weken geleden 10 tafelsommen goed maakte in een minuut. Toen is met Sven afgesproken dat hij elke dag 15 minuten tafels zou gaan oefenen op de computer. Vandaag bleek dat hij niet 10 maar 19 sommen goed had binnen de minuut. Bijna twee keer zoveel dus. Niemand zal ontkennen dat dit een knappe prestatie is van Sven. Maar zolang we hem blijven vergelijken met het gemiddelde, blijft het ‘onvoldoende’.