Het hoogstimulatieve kind
door Gerarda van der Veen
Hoogsensitiviteit kent een drukke variant, die bij kinderen kenbaar is in onstuimig en emotioneel intens gedrag dat vaak moeilijk te corrigeren is. In de klas kunnen deze kinderen zich clownesk gedragen en anderen storen bij hun werk. Als je niet beter weet zou je denken dat ze blijk geven van ADHD. Hoe herken je de verschillen?
Hoogsensitiviteit is een karaktereigenschap die voorkomt bij zo’n twintig procent van de kinderen. Hoogsensitieve kinderen merken veel op in hun omgeving en reflecteren diep alvorens te handelen. Ze zijn invoelend, slim, creatief, nauwgezet en gewetensvol, maar bovenal behoedzaam en afwachtend. Ze nemen ruim de tijd om alles om hen heen te observeren voordat ze besluiten wat ze gaan doen en in beweging komen.
Hoogstimulatief
Er is ook een groep gevoelige kinderen die niet behoedzaam en afwachtend is. Deze kinderen reflecteren niet voordat ze handelen, maar stevenen energiek en nieuwsgierig af op alles wat ze om zich heen zien. Ze hebben de kenmerken van hooggevoeligheid, maar niet vanuit een context van afwachten, observeren en op afstand blijven. Ze gaan juist op stimulansen af. Ze zijn vaak beweeglijk en druk en hebben behoefte aan afwisseling en nieuwe ervaringen.
Ik heb deze druk-gevoelige kinderen een eigen benaming gegeven, en wel ‘hoogstimulatief’. Ze hebben namelijk stimulansen nodig om zich optimaal te kunnen ontwikkelen, raken tevens sterk geprikkeld door stimulansen en kunnen vervolgens ook ineens ‘overgestimuleerd’ (overprikkeld) raken.
Geen nieuw label
De term ‘hoogstimulatief’ is dus geen nieuw label, maar een specifiekere definiëring van hooggevoeligheid. Een hoogstimulatief kind combineert gevoeligheid met druk en emotioneel intens gedrag, een sterke geldingsdrang en een grote behoefte om op de wereld af te gaan. In mijn boek ‘Het hoogstimulatieve kind’ (2017) noem ik een zestal kenmerken: gevoelig zijn voor stimulansen, erg open staan, intense emoties kennen, de ander krachtig willen ervaren, behoefte hebben aan ruimte en vrijheid en visueel ingesteld zijn.
Ieder kenmerk heeft kwaliteiten in zich, maar kent ook valkuilen. Neem bijvoorbeeld het kenmerk erg open staan. Een hoogstimulatief kind is gevoelig voor sferen en stemmingen. In de klas voelt hij verandering in sfeer vaak als eerste aan en is daarmee een graadmeter voor eventuele verstoringen binnen de groep. Zodra het hoogstimulatieve kind druk wordt, weet je dat er in de groep iets speelt of aan de hand is. Een valkuil van dit kenmerk is dat het kind beïnvloedbaar is en niet rolvast in zijn identiteit. Zijn ‘ik’ is meestal niet al te stevig, waardoor hij moeite kan hebben met weten wat hij wil en wat bij hem past.
Gedrag dat doet denken aan ADHD
Als een hoogstimulatief kind overprikkeld raakt in de klas zal hij zich niet moe en futloos terugtrekken in een rustig hoekje, zoals het sensitieve kind. Hij zal juist druk worden, zich niet meer op taken kunnen concentreren, clownesk gedrag gaan vertonen en andere kinderen storen. Hij lijkt niet te luisteren als je aangeeft dat hij stil moet zijn en op zijn stoel moet gaan zitten, hij is steeds moeilijker te corrigeren. Zijn gedrag doet dan denken aan ADHD. Sterker nog, als een hoogstimulatief kind langdurig of veelvuldig overprikkeld is en het ongewenste gedrag iedere dag weer de boventoon voert in de klas, kun je maar zo denken dat je te maken hebt met een kind met ADHD.
Zoals Aron (2004) aangeeft zijn hoogstimulatieve kinderen altijd op onderzoek uit, willen nieuwe dingen uitproberen en op het klimrek zullen ze altijd hoger willen gaan. Maar ze zijn ook hooggevoelig, dus wat ze doen, doen ze voorzichtig en zonder grote risico’s te nemen. ‘Ze kennen hun grenzen’, aldus Aron en daar ligt een groot verschil met ADHD.
Verschillen
Hoe herken je de verschillen tussen hoogstimulatief gedrag en ADHD?
- Hoogstimulatieve kinderen hebben overprikkeling in de gaten en kunnen hierop reflecteren, met als gevolg dat zij hun gedrag kunnen aanpassen. Kinderen met ADHD hebben juist moeite met het waarnemen van overprikkeling en kunnen hun gedrag daarom minder goed bijsturen.
- Kinderen met ADHD zijn impulsief, ervaren een sterke innerlijke onrust en spanning, en zij zeggen of doen dingen zonder daarbij na te denken. Daarbij zijn ze vaak weinig opmerkzaam in hoe hun gedrag op een ander overkomt. Hoogstimulatieve kinderen weten wel hoe ze overkomen op anderen. Na een moment van drukte of veel emotie kunnen ze je goed vertellen wat er gebeurde.
- Vraag je hoogstimulatieve kinderen om bepaald gedrag te veranderen, dan begrijpen ze dit en passen het toe. Je merkt dus dat ze in staat zijn iets te doen met je aanwijzingen. Vraag je kinderen met ADHD om bepaald gedrag aan te passen, dan geven ze aan het te begrijpen, maar toch lukt het ze niet om hun gedrag ook daadwerkelijk te veranderen.
Karaktereigenschap
ADHD is een stoornis met duurzame gedragskenmerken. Hoogstimulatief gedrag is een variant van hooggevoeligheid, een karaktereigenschap die in een rustige en vertrouwde omgeving kwaliteiten kent, maar die kwaliteiten kunnen escaleren in ongewenst gedrag zodra de omgeving druk of vol lawaai is. Het kind moet dan te veel energie steken in het buitensluiten van indrukken en raakt daar op een gegeven moment overprikkeld door. Van de duurzaamheid in symptomen zoals ADHD die kent, is bij hoogstimulatief gedrag dus geen sprake. Bij drukte wordt het kind tijdelijk overweldigd door prikkels uit zijn omgeving, maar in rust en met begrip is hij weer prima terug te brengen bij zijn kwalitatieve aard.
Over de auteur
Gerarda van der Veen is medeoprichter en coördinator van het Landelijk informatiepunt Hoog Sensitieve Kinderen (LiHSK, lihsk.nl). Zij schrijft artikelen en brochures over het onderwerp en heeft drie boeken op haar naam staan: Wegwijs in hooggevoeligheid, Gevoeligheid in de klas en Het hoogstimulatieve kind.
Bronnen:
Veen, G. van der, (2017). Het hoogstimulatieve kind: hoe ga je om met kinderen die gevoeligheid combineren met druk en emotioneel intens gedrag. Steenwijk: 248media.
Aron, E. N. (2004). Het hoogsensitieve kind: help je kinderen op te groeien in een wereld die hen overweldigt. Amsterdam: Archipel.