De stem van het kind als de sleutel | door Marieke Lips

De ouders van Bas zoeken ieder afzonderlijk contact met mij als Kindbehartiger. Ze geven aan niet met elkaar om tafel te willen, maar het wel belangrijk te vinden dat er ondersteuning komt voor hun zoon van elf jaar. Dit omdat zij zich zorgen maken om Bas. Er wordt een juridische procedure opgestart om de zorgregeling opnieuw vast te stellen. Ouders zijn via hun advocaten gewezen op de rol van de Kindbehartiger, om Bas een stem te kunnen geven en zijn wensen via een onafhankelijke derde mee te kunnen laten nemen.

kinderbehartiger, artikel, blog

Blog over Kindbehartiger

De vader en moeder van Bas zijn vier jaar geleden gescheiden na een huwelijk van twaalf jaar. Ze hebben beiden het gezag behouden over Bas. Moeder heeft geen nieuwe relatie, vader heeft sinds drie jaar een nieuwe partner. Uit deze relatie is een dochtertje geboren, Anna, dat inmiddels twee jaar is. Bas verblijft sinds de scheiding afwisselend bij ieder van zijn ouders. Beide ouders benoemen dat Bas in zijn houding en gedrag laat zien dat hij ergens mee zit. Op school zijn zijn resultaten achteruitgegaan. Bas trekt zich vaker terug op zijn kamer, spreekt minder met vriendjes af en is vaker moe. Ook is hij een keer op school in slaap gevallen.
De ouders verschillen van mening over waarom het niet goed gaat met Bas. Volgens moeder sluit vader niet voldoende aan bij de behoeften van Bas en laat hij hem te vaak te laat naar bed gaan. Zij vindt dat de zorgregeling aangepast moet worden, waarbij Bas alleen in de weekenden nog bij zijn vader verblijft. Moeder is van mening dat zij beter voor Bas kan zorgen en dat ze de zorg eigenlijk altijd al meer op zich heeft genomen, ook in het verleden. Volgens vader probeert moeder Bas meer voor zichzelf te hebben omdat ze zich alleen voelt en geen nieuwe partner heeft. Hij denkt dat ze zijn nieuwe partner niet accepteert en dat ze Bas daarom liever bij hem weghoudt. Volgens vader moet Bas, gezien de instabiliteit van moeder, juist meer dagen bij hem gaan verblijven. Beide ouders hebben een eigen beleving over de reden van de scheiding en wat nu na vier jaar in het belang van Bas is. Ze hebben richting hun advocaten de wens uitgesproken dat ook Bas zijn mening kan geven, het liefst via een onafhankelijke derde en zonder dat hij naar de rechtbank hoeft. Zodoende is er een Kindbehartiger ingeschakeld.

De rol van de Kindbehartiger
De stem van een kind vormt een belangrijke sleutel naar een onbezorgde toekomst. Het is belangrijk dat er vroegtijdig en op kindvriendelijke wijze naar kinderen wordt geluisterd. Dit gebeurt nu veelal pas als er al een procedure loopt. Er wordt daarbij vaak over de hoofden van kinderen heen besloten of ze worden te veel betrokken in zaken die op volwassen niveau spelen. Het is tevens een misverstand dat wat kinderen aangeven ook altijd gaat gebeuren of in hun belang is. Het is belangrijk dat kinderen hun mening mogen geven, maar het zijn uiteindelijk de ouders die de belangrijkste beslissingen moeten nemen. Veel kinderen willen hun ouders niet met hun angsten en zorgen belasten. Ze ervaren een loyaliteitsconflict; ze willen hun ouders niet kwetsen of tussen hun ouders kiezen. Een Kindbehartiger fungeert als belangenbehartiger en vertrouwenspersoon voor het kind. De Kindbehartiger is een professional die opkomt voor de belangen van kinderen en namens hen het woord kan voeren. De Kindbehartiger kan haar vertrouwensrol goed uitoefenen als het contact met het kind en zijn ouders tijdens het traject gebaseerd is op het vertrouwen in de deskundigheid van de Kindbehartiger.
Eigenlijk is er geen ouder die de mening van het kind niet belangrijk vindt. Wat de Kindbehartiger doet, is vanuit de positie van het kind de verantwoordelijkheid weer terugleggen bij de ouders en de ouders ondersteuning bieden om weer in hun kracht te komen staan. Dit zodat kinderen met een veilig en vertrouwd gevoel verder kunnen na een scheiding. De Kindbehartiger biedt ondersteuning, maar geen therapie of behandeling; dat is niet altijd (direct) nodig. De stem van ieder kind verdient echter wel een plek binnen het geheel. De Kindbehartiger zorgt er dan ook voor dat de beleving van het kind helder wordt, plaatst deze samen met het kind in perspectief, observeert, geeft uitleg en vertaalt de stem van het kind naar de ouders en verzorgers en zo nodig via een verslag en advies richting het juridisch speelveld.
Kinderen vanaf twaalf jaar (en soms jonger, zoals in dit geval bij Bas) kunnen door de rechtbank worden uitgenodigd om hun mening te geven. Ze mogen daar hun verhaal doen, vaak in slechts tien minuten tijd. Uit het onderzoek Scholieren en Gezinnen van Ed Spruijt blijkt echter dat kinderen veelal niet op gesprek willen gaan of het gesprek met de rechter slechts met een 5,9 beoordelen. Soms hebben kinderen achteraf spijt of voelen ze zich schuldig als de rechter op basis van hun verhaal iets heeft bepaald. Ze krijgen ook geen terugkoppeling over de uitspraak. In plaats van dat het kind het juridisch speelveld betreedt, kan de Kindbehartiger dit namens het kind doen, wat in deze casus voor Bas wordt gedaan.

Het Kindbehartigertraject
Nadat ik met beide ouders telefonisch heb besproken wat ik kan doen, stem ik met ieder van hen de overeenkomst voor de ondersteuning van Bas af. We spreken af dat er een verslag met advies wordt opgemaakt, zodat de wensen en behoeften van Bas kunnen worden meegenomen in de juridische procedure. Er worden drie kindgesprekken met Bas gevoerd: een kennismakingsgesprek, een verdiepingsgesprek en een gesprek om de uitingen van Bas en de opmaak van het verslag met advies door te spreken. Bas wordt door beide ouders een keer gebracht en één keer kom ik – op verzoek van Bas – bij hem op school. Bas is er door beide ouders op voorbereid dat er iemand met hem komt praten. Hij vertelt dat hij daardoor weinig spanning heeft gehad van tevoren. Bas geeft aan dat hij graag zijn verhaal wil vertellen en dat hij het erg fijn vindt dat er iemand is die er speciaal voor hem is om naar hem te luisteren, naast de advocaten die er zijn voor zijn ouders. Bas vertelt dat hij het enige kind is van zijn ouders. Sinds de scheiding heeft hij een andere plek gekregen binnen zijn familie, zowel bij moeder thuis als bij vader thuis. Bij moeder heeft hij de rol op zich genomen van ‘de man in huis’. Zijn moeder is sinds de scheiding in een overlevingsmodus beland. Bas legt dit uit door aan te geven dat zijn moeder harder is geworden en zich de eerste periode op haar werk heeft gestort, waarna zij twee jaar geleden een burn-out heeft gekregen. Volgens zijn moeder was zijn vader al tijdens hun huwelijk verliefd geworden op zijn nieuwe partner. Dan was er dus sprake van vreemdgaan, redeneert Bas, maar hij weet niet of hij dit moet geloven. Hij heeft er nooit met zijn vader over gesproken en is er ook niet tegen zijn moeder over begonnen, omdat hij geen zin had in een discussie. Bas is juist zo blij dat het de laatste tijd weer wat beter met haar gaat.

Loyaal
Bas laat in zijn houding en woorden zien dat hij loyaal is richting zijn ouders. Hij verdedigt zowel zijn moeder als zijn vader en is als een soort ‘boksbal’ tussen hen in gaan staan, zodat zij geen negatieve uitingen over elkaar horen. Bas heeft wel het een en ander opgevangen, maar hij laat doorschemeren dat ondanks alles wat hij gehoord heeft, zijn mening over zijn ouders niet is veranderd. Hij houdt van allebei evenveel en wil alleen dat de juridische procedure stopt en dat ze gewoon weer normaal tegen elkaar gaan doen. Bas geeft aan dat hij zich schuldig voelt: ‘Als ik er niet was geweest, zou er nu geen juridische procedure lopen en zouden ze gewoon gescheiden zijn.’ Hij zegt verder dat hij gewend is aan de situatie tussen zijn ouders en dat hij er niet meer in gelooft dat zijn vader en moeder bijvoorbeeld ooit nog samen op zijn verjaardag zullen komen. Daarvoor is er te veel gebeurd. Hij laat verder weten dat hij voor zijn moeder zorgt sinds haar burn-out. Ondanks het stuk parentificatie dat hierbij naar boven komt, laat Bas tevens een stuk ‘kind-zijn’ zien. Dit komt naar voren als hij vertelt over hoe vaak hij de slappe lach heeft met zijn moeder als ze samen naar Southpark kijken en als ze spelletjes doen. Zijn ogen sprankelen en zijn schouders hangen ontspannen naar beneden. Bij vader thuis is er veel veranderd, vertelt hij, vooral sinds zijn zusje is geboren. Eerder was hij bij zijn vader en diens nieuwe partner ook enig kind, net als bij zijn moeder. Dit veranderde toen Anna werd geboren. De aandacht leek toen vooral naar Anna te gaan. Bas geeft direct aan dat hij dit wel begrijpt en verdedigt zijn vader hieromtrent. Ook met zijn vader lacht hij veel, en stiekem kijkt hij ook wel een beetje op naar zijn vader.

Trots
Ik zeg tegen Bas dat hij eigenlijk enorm trots op zichzelf mag zijn, vanwege de kracht die hij heeft. Hij spreekt namelijk op geen enkele manier kwaad over zijn ouders, verdedigt hen, zorgt voor hen, maar vergeet daardoor eigenlijk voor zichzelf te zorgen. Hij probeert de situatie vooral ‘klein’ te maken door discussies tussen zijn ouders en zijn rol hierbij te bagatelliseren. Daarom vraag ik hem wat hij nu zelf nodig heeft. Ik zoek daarbij de verdieping door met de gesprekskaarten Recht uit mijn hart aan de slag te gaan. Hierdoor stelt Bas zich nog meer open voor mij. De vraag die alles openbreekt, is: ‘De vraag die je mij nog zou kunnen stellen, is…’ Plotseling komt het weggestopte verdriet van Bas naar boven. De tranen stromen over zijn wangen. Met trillende stem zegt hij: ‘Ik wil gewoon bij allebei mijn ouders zijn. Ik ben zo moe van al dat gedoe tussen hen. Het gaat nergens over. Ze maken echt als kleine kinderen ruzie. Nu niet meer rechtstreeks met elkaar, maar via mij. Ik zit helemaal vast. Ik kan niet meer nadenken, ik kan mij niet meer concentreren op school, ik heb geen zin meer om met mensen af te spreken omdat het mij gewoon te veel wordt. Ik wil dat het gewoon eens rustig wordt. Alsjeblieft, laat ze gewoon normaal gaan doen, niet om mij vechten via een rechtszaak en mij gewoon bij ieder van mijn ouders laten zijn. Ik wil niet kiezen.’
Mijn hart breekt door dit verdriet dat bij Bas naar boven komt, maar tegelijkertijd beseffen we allebei dat dit zijn doorbraak is. Dit moest eruit. We kijken elkaar opgelucht aan. Ik vraag hem of ik nu voor hem mag gaan staan als zijn Kindbehartiger. Bas slaakt een diepe zucht en zegt enkel: ‘Ja, graag!’ Zijn ouders willen dat hij in therapie gaat, zegt Bas nog, maar er is toch niks mis met hem? Zijn stem kan nu wel de sleutel gaan vormen waardoor zijn ouders tot inzicht kunnen komen en de verantwoordelijkheid op zich nemen om tot een oplossing te komen. Die taak ligt immers niet bij Bas. Samen besluiten we Bas te ontslaan van de taken die hij op zich heeft genomen en het verslag af te ronden en in te dienen.

De sleutel naar de oplossing
Als het verslag met advies naar de advocaten is gestuurd, vindt er overleg plaats tussen de advocaten en de ouders van Bas. Vervolgens word ik gebeld. Of ik met Bas en zijn ouders om tafel wil gaan om de wensen van Bas in concrete afspraken om te zetten. De juridische procedure wordt uitgesteld, omdat de ouders beseffen dat ze op een verkeerde manier voor Bas aan het vechten zijn; namelijk ieder vanuit hun eigen belang in plaats van dat de belangen van Bas vooropstaan. Ik mag dit Bas gaan vertellen. Dus ga ik diezelfde dag nog bij hem langs op school. Zijn koppie spreekt boekdelen. Dit nieuws is voor hem zo belangrijk. Zijn ouders willen er samen uitkomen. Niet meer tegen elkaar vechten, maar samen bekijken wat er nodig is voor hun zoon. De stem van Bas stem heeft de sleutel gevormd tot het gezamenlijke proces dat zijn ouders ingaan om tot een oplossing te komen. Dit zodat Bas zich vrij kan bewegen tussen zijn beide ouders en hij met een vertrouwd gevoel verder kan.

Marieke Lips is eigenaar van KidsInbetween, Kindbehartiger, oprichter van de Beroepsorganisatie Kindbehartiger en Stichting Kwaliteit Kindbehartiger, jurist, bijzondere curator in Jeugdzaken, trainer, auteur van de boeken Bekrast en De kleine kolibrie laat zijn hart spreken, en ontwikkelaar van de gesprekskaarten Recht uit mijn hart. www.kidsinbetween.nl

Dit artikel komt uit het herfstnummer van Kinderwijz.